TEKST I
Meteorem przez Moskwę
Świtało. Drobinki rosy przenikały przez ubranie, wlokąc tam za sobą chłód i dziwny, podskórny niepokój oczekiwania.
W chwili, gdy gwiazdy blakły na wschodzie, a te z zachodu jeszcze świeciły pełnym blaskiem i nieboskłon przypominał rozmytą kroplę atramentu na miękkiej szmatce, Flisow nie myślał o niczym. Patrzył w niebo, tam, gdzie dwa kolory – szaroczerwony i niebieskoczarny – stykały się na punkcie Gwiazdy Polarnej.
Dopiero trochę później, gdy różnica barw blakła coraz bardziej, zaczynał myśleć. Zawsze pierwsza myśl była o niej.
Wypłata… Regularna, stała, wierna niczym przygarnięty w grudniową noc kociak z przetrąconą łapką, którego karmiliście z butelki, a teraz on, już dorosły, nie odstępuje was o krok i mruczy cicho do ucha, gdy zasypiacie.
– Misza…
Oderwał wzrok od stosu pokreślonych kartek. Żona, wróciwszy właśnie z nocnej zmiany w fabryce obuwia, wieszała palto na wyłamanym haku u drzwi.
– Znów palisz światło? – powiedziała z wyrzutem Nina. – Licznik aż syczy, Korotkina się znowu skarżyła…
Zgasił lampkę i wstał. Stali przed sobą w półmroku. Podszedł do żony i objął ją. Szarpnęła się z bolesnym sykiem. Jeszcze przez chwilę szukał jej ust w szarym świetle przedświtu, lecz nadaremno. Nina już dawno stała przy oknie.
– Znowu zapłacą nam produkcją – powiedziała. Otarła łzy wierchem dłoni, podeszła do tapczanu i zaczęła się rozbierać do snu.
Nie patrzył na nią. Chwilowy przypływ pożądania odpełzł za piec, w którym od miesięcy nie było ani kawałka drewna. Na początku zimy palili butami i tym, co udało się znaleźć na śmietnikach, teraz, w marcu, grzał ich jedynie własny strach.
– Napisałeś coś?
Drgnął i zerknął na żonę. Stała nad podrapaną umywalką, naga od pasa w górę i myła się pod pachami. Doleciał go zapach mydlin oraz coś jakby echo lawendowych perfum. Westchnął.
– Iwanow odrzucił rękopis „Małego człowieka” – mruknął bez związku z pytaniem.
Nina wytarła się ręcznikiem i w skupieniu włożyła koszulę. Słyszał, jak szamoce się z rękawem. Biała, jędrna pierś przez kilka sekund pozostawała na widoku, lecz zanim zdążył cokolwiek poczuć, skryła się pod wytartym jedwabiem.
– Że „Małego człowieka” nie puszczą, to ci mówiłam. Ale czy dziś coś napisałeś?
Spojrzał na stos kartek.
– Nie… Tego też nie puszczą.
Prychnęła, włażąc pod kołdrę. Zmiął kartkę i rzucił pod stół.
– Ninoczka…
Podniosła głowę sennym, powolnym ruchem. Czarny warkocz wił się na poduszce niczym wąż.
– Czego?
– A pamiętasz, jak ci przed ZAKSem obiecywałem, że kupię ci sukienkę?
– Uhm.
– Kupię ci ją, jak Boga kocham!
– Miszeńka, przecież ty jesteś ateista.
Przygryzł wargę. Nie wiadomo skąd poczuł w ustach gorzki smak tytoniu. Podszedł do umywalki i splunął; w bąbelkach śliny dostrzegł maleńki kawałek machorki z papierosa, którego wypalił przed północą.
– Nie jestem ateistą. Nie jestem!
– Udowodnij – mruknęła sennie.
Pomilczał chwilę, nasłuchując jej oddechu. Kiedy zasnęła, usiadł przy chybotliwym biurku i wziął do ręki ołówek. Ssał go przez chwilę; usta wypełnił smak drewna oraz dziwna gorycz grafitu. Wyjął ołówek, przetarł mankietem koszuli i napisał:
Anna Michaiłowna Woronina szła szerokim gościńcem.
Gościńcem?! Szła? Hrabina SZŁA gościńcem? Nie, nie… Przekreślił i napisał od nowa:
Anna Michaiłowna Woronina jechała gościńcem.
Czym jechała? Po co, do kogo?
W głowie miał pustkę. Bolały go oczy, czuł, że jeszcze chwila, a zaśnie na siedząco. Nagle zobaczył sam siebie, jak siedzi przy biurku, przysypia i w tej sekundzie, gdy głowa opada na blat, tkwiący w dłoni na sztorc ołówek wbija się z impetem w oko. Wizja przeraziła go, krzyknął.
Nina poruszyła się przez sen
.
„Tak – myślał. – Burżujka jedzie gościńcem do dworu swego kochanka. Konno, sama, w nocy… Nie puszczą tego!”
Zmiął kartkę i cisnął pod stół. Rozwiązła Anna Michaiłowna przytuliła się do niedokończonego arystokraty we fraku, który wracał z rautu. Misza kopnął zwitek i hrabina przylgnęła do ściany.
– Tak lepiej – mruknął.
„A gdyby ich tak rozkułaczył? Gdyby ona właśnie szła do kołchozu, aby oddać tam siebie i swoje dobra zawchozowi? A potem wydałaby również dwór tego bogacza we fraku?… Hm!”
Schylił się i podniósł kartkę z Anną Michaiłowną.
„Trzeba ją ubrać skromnie i jakoś tak pociągająco. Ale bez przepychu… A może właśnie z przepychem? Jak się ten materiał nazywał… M… Nina by wiedziała.
”
Wstał i podszedł do żony. Spała na boku, półnagim ramieniem obejmując róg kołdry. Skóra, blada i gładka, zdawała się świecić w szarości świtu. Dotknął jej dwoma palcami. Pokryta gęsią skórką, była zimna jak u nieboszczki.
– Zostaw.
Odskoczył. Lecz suknia hrabiny nie dawała mu spokoju.
– N-i-i-i-n...
– Czego?
– Jak się ten materiał nazywał, z którego ty sukienkę chciałaś?
– Czort by na ciebie! Daj spać.
– Ninoczka, powiedz, duszyczko. Potem śpij sobie choć do jutra, ale powiedz. Chcę w południe pójść do Iwanowa z nowym rękopisem. Opowiadanie, puszczą.
– Meteor.
– Meteor – powtórzył i pocałował żonę w zimne, jakby mokre ramię. – Dziękuję, duszyczko.
– Żeby cię piekło… – mruknęła.
Wrócił do biurka i zaczął pisać. Postanowił, że lepiej będzie, jeśli hrabina pójdzie pieszo do zarządu kołchozu, w dzień, ubrana w wydekoltowaną suknię z meteoru, szumiąc jedwabiami i pachnąc cygarem… Stop, kobieta i cygaro? To takie… Hm, może i niezłe? Symbol zerwania z burżujską obyczajowością, pierwszy znak przebłysku nowej, słusznej idei w zakutym umyśle wyzyskiwaczki pracującego ludu? Gdyby traktor, to jasne, ale cygaro…
Już nie pamiętał, jak smakuje dobry tytoń. Przed oczyma zamajaczyło mu wieczko drewnianego pudełka, którego kiedyś widział u wuja Dmirtrija Kozłowa. Wuj zabrał je ze sobą na Sybir. Od czasu jego wywiezienia Flisow nie miał pojęcia, co znaczy dobry tytoń. Potem stopniowo zapominał, co znaczy pojedyncze łóżko, czystość, swój dom, pianino w salonie, lokaj u drzwi i brak zrzędliwej sąsiadki za ścianą. Dawne obyczaje rozmyły się we wszechogarniającym, czerwonym chaosie.
Moskwa stała się czerwona nie do zniesienia, lecz uciekać nie mieli dokąd. Kilkukrotnie proponowano im wyjazd w półlegalnym transporcie, Flisow odmawiał. Bał się, że Nina nie zniesie podróży przez zimny, pusty kraj. Była wówczas w drugim miesiącu ciąży. Nie wyjechali, lecz nieszczęście i tak ich dopadło – pewnego dnia Nina zemdlała przy swoim stanowisku w fabryce.
Gdy przewieziono ją do szpitala, spomiędzy jej nóg wypadło to, na co oboje tak czekali. Tak było rok temu, w połowie marca. Od tamtego czasu Flisow nie zbliżał się do żony; ograniczał się do pocałunków, których nigdy nie oddawała.
Pisał dalej. Hrabina przeszła przez las, dotarła do kołchozu. W zarządzie nikogo nie było. Misza zmusił Annę Michaiłownę do oglądania wsi, zaprowadził ją do jakiejś szopy, gdzie po raz pierwszy w życiu arystokratka ujrzała cielątko. Zakochawszy się w nim bez pamięci i ponownie, tylko już pod nieco innym kątem, oglądając wioskę, wróciła do zarządu. Zawchoz przyjął ją życzliwie i po wszystkim nawet zapisał w dojarki…
– Bezsens! – wyrwało się Michaiłowi. Podarł kartkę z opisami pól, zboża oraz śliniącego się na biało cielaczka.
Napisał od nowa. Znów wyszła hrabina-dojarka. Flisow poddał się. Przepisał na czysto.
Gdy skończył, dochodziła jedenasta. Nina spała spokojnie na plecach.
Redaktor Iwanow mieszkał na drugim końcu Moskwy, w dużym, białym domu. Flisow zadzwonił do drzwi. Otworzyła mu matka Iwanowa.
– Dzień dobry, Mario Jegorowna. Ja do pani syna, z tekstem.
Staruszka przyjrzała mu się spode łba.
– Wejdźcie, towarzyszu… jak was tam…
– Flisow.
– No, wejdźcie, mówię!
Iwanow siedział na kanapie w szlafroku, z filiżanką w grubej, chłopskiej dłoni. Na białej porcelanie pysznił się różowy kwiat lilii. Michaiłowi wydało się, że widział ten sam wzór na serwisie, który zabrano wujowi.
– Siadajcie.
Flisow klapnął na fotel. Redaktor czytał, pomrukując.
– Meteor? Co to czort?
– Materiał taki, towarzyszu redaktorze.
– Uhm… U nas takiego nie wydają.
– Nie, pa… towarzyszu redaktorze, nie wydają. To stara technologia.
– Burżujska?!
Flisow skulił się.
– Tak. Ale – dodał pospiesznie – niech towarzysz zobaczy, jak ten materiał będzie rwany. O, czwarty akapit…
Iwanow przeczytał scenę kuszenia zawchoza, po czym pomlaskując zapoznał się z efektem tegoż kuszenia.
– Całkiem, wiecie, plastycznie. Czemu ona ma koronkowy stanik?
– To hrabina, burżujka.
– Uhm… Przyjdźcie jutro.
Flisowowi zadudniło w skroniach.
– Jutro?
– Nie możecie?
– Mogę, ale…
– Chcecie zaliczkę teraz?
Michaił przełknął ślinę.
– Jeśli można.
Iwanow wstał, podszedł do ogromnego kredensu i przyklęknął przy jednej z szuflad. Po chwili Flisow trzymał w dłoniach plik błogo szeleszczących banknotów.
„Kupię jajka – myślał, wychodząc. – Jajka, słoninę i… na pończochy w sam raz.”
Gdy wrócił z pakunkami do domu, Nina spała na brzuchu. Zajmowała cały materac. Flisow nie budził jej. Podłożywszy sobie pod głowę paczkę z pończochami, zasnął na podłodze. Śniła mu się Nina w turkusowej sukni z meteoru. Na ręku trzymała uśmiechniętą dziewczynkę.
===========================================================
TEKST II
Zmierzchało się już, kiedy wreszcie dotarł na szczyt skalnego masywu. Zdyszany, zmęczony, z włosami klejącymi się do mokrego od potu czoła; wędrówka niekończącymi się schodami, drabinami, chybotliwymi kładkami rozciągniętymi pomiędzy brzegami kolejnych przepaści, przeciskani wąskimi szczelinami wykutymi w piaskowcu okazały się znacznie bardziej męczące, niż mógł to sobie wyobrazić. Ale jeśli tylko było prawdą to, co usłyszał kilka dni temu podczas zakupów na osiedlowym bazarku, jeśli rzeczywiście mógł znaleźć tu osobę, która umiała mu pomóc…
Z początku miał wrażenie, że na otoczonym niskim murkiem dziedzińcu jest całkiem sam. Zabudowania na wschodniej części wzgórza wyglądały na zupełnie wymarłe; wędrowcowi zdawało się, że patrzą na niego badawczo czarnymi oczodołami okien, kiedy szedł przez wybrukowane kocimi łbami podwórze i próbował otworzyć bramę, zbitą z łuszczących się z farby, nierównych desek. Szarpnął za klamkę, raz i drugi, ale bez skutku, wrota wciąż pozostawały zamknięte.
-Tej bramy nie da się ot, tak sobie otworzyć.
A jednak nie jestem tu sam, przemknęło mężczyźnie przez głowę, kiedy gwałtownie puszczał klamkę, zimną i ciężką, i rozglądał się po wciąż pustym dziedzińcu.
-Za tamte drzwi możesz wejść tylko ze mną i tylko ze mną możesz wrócić tutaj.
Dopiero teraz spostrzegł postać ukrytą w gęstym cieniu starej jabłoni, której ciężkie od owoców gałęzie zwieszały się nisko, niemal dotykając ziemi.
-Tu nic nie jest takie, jak u was na dole, nawet czas płynie tu inaczej. I ty dobrze o tym wiesz, skoro tutaj jesteś – bo to mnie szukasz, to ja jestem Moranta.
-Ja…
-Dimitris, wiem. - Nie podniosła nawet wzroku, bez reszty pochłonięta wyszywaniem. Igła migała w palcach dziewczyny, kiedy ta kreśliła na swojej sukience kolejny, stulony w pąku kwiat. - Wiedziałam, że przyjdziesz, jeszcze kiedy byłeś na pierwszym wzgórzu; ona mi powiedziała…
Dłoń Moranty zawisła w powietrzu, nisko nad ziemią, zupełnie, jakby czegoś dotykała – i naraz Dimitris spostrzegł, jak pod palcami dziewczyny zaczyna gęstnieć obłok rdzawej mgły, z chwili na chwilę przybierając coraz wyraźniejsze kształty. Z nieforemnej chmury powoli wyłaniały się trójkątne uszy, ostry pysk z ruchliwym, wilgotnym nosem, gęste futro, wreszcie ruda kita, otulająca łapy siedzącej u stóp Moranty lisicy, uważnie i jakby z zaciekawieniem wpatrującej się w Dimitrisa.
-Tu nic nie jest takie, jak na dole – powtórzyła Moranta raz jeszcze i uśmiechnęła się w końcu, ale jakoś tak chłodno, samymi tylko wargami, oczy nie brały udziału w tym uśmiechu. - Po co tu przyszedłeś, czego chcesz?
A mówili, że ona wie wszystko, przemknęło Dimitrisowi przez głowę, nieprzyjemne uczucie rozczarowania w ledwie wyczuwalny sposób ukąsiło go gdzieś w środku.
-Bo wiem. Ale nie mogę pomóc nikomu, dopóki nie wypowie na głos swojej prośby.
Spojrzenie ciemnogranatowych, niemal czarnych oczu zdawało się przewiercać Dimitrisa na wylot.
-Chciałbym… - Przełknął z trudem ślinę i oblizał spierzchnięte nagle usta. - Chciałbym zapomnieć wszystkim złym, które mnie w życiu spotkało…
-Dobrze. Ale jak wszystko, to ma swoją cenę. - Znów ten sam uśmiech, kąciki ust ledwie unoszące się w górę. - Chodź, trzeba się pospieszyć; mamy czas tylko do porannych dzwonów…
Nie od razu dostał to, czego chciał. Moranta prowadziła go przez wymarłe zabudowania, mroczne patia i kolejne dziedzińce, spiżarnie i kuchnie, nawet przez ossuarium, w którym zbrązowiałe ze starości czaszki zdawały się obserwować nocnych wędrowców pustymi oczodołami – ale zabrana z zielarni butelka z upragnioną zawartością wciąż pozostawała niedostępna dla Dimitrisa.
Czego ona ode mnie chce, jaka jest właściwie ta cena, przemknęło mu nagle przez głowę, kiedy przysadziste budynki z szarego granitu zostały już daleko w dole, a oni dwoje wspinali się coraz wyżej kamienistą, szarą ścieżką. Purpurowe źdźbła wysokiej trawy falowały po obu jej stronach, raz po raz chłoszcząc Morantę po odsłoniętych łydkach. Lisica biegła przodem, co chwila to znikając, to znów stając się widoczną, wciąż czujna, nie pozwalała ludziom pozostać zbyt daleko w tyle, zupełnie, jakby to ona była przewodnikiem na tym nocnym spacerze. Nisko nad wzgórzami zawisł księżyc, zalewając świat srebrną poświatą; Dimitris ze zdziwieniem spostrzegł, jak w chłodnym blasku rozkwitają, jeden za drugim, wszystkie pąki wyhaftowane na sukience dziewczyny, rozkładają płatki łudząco podobne do kwiatów magnolii, roztaczając niepodobny do niczego, co mężczyzna znał do tej pory, zapach.
-Nie pytaj, to są rzeczy, których nie pojmie żaden zwykły człowiek. - Moranta po raz kolejny odpowiedziała Dimitrisowi na nie wypowiedziane jeszcze pytanie. - To tutaj – dodała po chwili, zatrzymując się na skraju porośniętego trawą urwiska. Przez nieskończenie długą chwilę spoglądała w dół, gdzie u stóp wzgórz drzemało wtulone w dolinę miasteczko.
-Nigdy nie dałam nikomu ziół zapomnienia, dopóki zanim nie spojrzał z tego miejsca na świat, tam, nisko…
-Po co?
Moranta milczała, zupełnie, jakby nie było już z nią Dimitrisa. Zamyślona, wpatrywała się w księżyc, rude włosy, niby lisia kita, falowały na wilgotnym, nocnym wietrze.
-Po co? - Dimitris ponowił pytanie, ale wciąż nie doczekał się odpowiedzi, jedynym dźwiękiem, jaki dało się słyszeć, był monotonny śpiew cykad; Moranta pozostawała niewzruszona. Nie zwracała uwagi nawet na lisicę, myszkującą w chłodnych zaroślach, raz po raz wyskakującą ponad trawy i niemal pionowo opadając na przednie łapy – a w końcu, jednym susem, lądującą na wąskim sierpie księżyca.
Dimitris ze zdziwieniem obserwował, jak rudzielec przez moment obwąchuje najbliższe gwiazdy, a potem – jedną po drugiej – strąca pyskiem na ziemię, wprost do stóp Moranty – a ona wyłuskuje je spomiędzy fioletowych źdźbeł i wpina w uszy zamiast kolczyków.
-Tu nic nie jest takie, jak na dole. - Usłyszał po raz trzeci tej nocy, w granatowych oczach Moranty lśniła tajemnica. - Zapomnisz wszystko, czy naprawdę jesteś na to gotowy?...
Nagły, niewytłumaczalny żal ścisnął Dimitrisa za gardło. Tego też miałby nie pamiętać? Nie tylko zła, którego doświadczył, ale i tej dziwnej nocy i jeszcze dziwniejszego świata, z cykadami grającymi w fioletowej trawie, kolczykami z gwiazd i niewidzialnym lisem rozmawiającym z czytającą w myślach kobietą?… Ale – Dimitris uchwycił się kurczowo tego pomysłu – zapomni przecież tylko o tym, co wydarzyło się wcześniej, przed wypiciem mikstury – a będą musieli przecież znów zejść na dół, tą samą drogą, chociaż tyle uda się zachować w pamięci z tego niepojętego miejsca…
-Nie łudź się. - Moranta bezlitośnie rozwiała jego nadzieje. - Kiedy wyprowadzę cię za bramę, zapomnisz także i tego… I już nigdy nie będziesz mógł tu wrócić.
Gdzieś w dole, nieśmiało, rozległ się dźwięk pierwszego dzwonu, oznajmiającego nadejście kolejnego poranka – a za moment dołączyły do niego kolejne, jakby tęskne nawoływania, rozlewając się nad miasteczkiem.
-Pij. - Moranta podała Dimitrisowi odkorkowaną butelkę, pierwszy różowy blask zatańczył na nierównej ścianie naczynia, pełnej zatopionych w szkle pęcherzyków powietrza.
W oknach domów zapalały się pierwsze światła. Niebo różowiało coraz mocniej, ciepłymi blaskami przeganiając nocną czerń. Liliowe chmury jaśniejące z chwili na chwilę, kryte dachówką dachy zdające się płonąć żywym ogniem, śpiew samotnego mnicha, współgrający z dźwiękiem bijących wciąż dzwonów i wibrującym echem niosący się po dolinie…
Mgła wijąca się między domami rzedła powoli, odsłaniając coraz więcej z piękna, którego Dimitris już nigdy miał sobie nie przypomnieć.
A więc tak będę musiał zapłacić, zrozumiał nagle i spojrzał na Morantę, wciąż trzymającą butelkę pełną srebrzystego wywaru.
-Pij, to ostatni moment.
-Nie. - Ciśnięta ręką Dimitrisa flaszka poszybowała w przepaść.
Uśmiech wreszcie zamigotał także i w oczach dziewczyny.
-Gdybyś to wypił, już nigdy nie zaznałbyś prawdziwej radości. Tylko pamięć o cierpieniu pozwala w pełni cieszyć się tym, co piękne…
Nad Meteorami budził się nowy dzień.
===========================================================
). Tekst drugi podobnie jest niesamodzielny, chociaż tu bardziej sam rdzeń opowieści jest spotykany często.